Pogórze, wieś w Gminie Biała, powiat prudnicki - położona w południowej części województwa opolskiego. Jest jednym z 29 sołectw tej gminy. Sąsiednie miejscowości to: Frącki (przysiółek Pogórza), Łącznik, Chrzelice, Piechocice i Rzymkowice (od których dzieli je przysiółek Kolonia Pogórze).

DZIEJE POGÓRZA

Dzieje Pogórza można podzielić zasadniczo na 5 etapów: prehistoria, średniowiecze i rządy czeskie, za panowania Habsburgów, w granicach Prus i współczesność (z uwzględnieniem wojen światowych). Z uwagi na to, że nie ma informacji o prehistorycznej przeszłości Pogórza i brak jest konkretnej wiedzy na temat tego, co działo się we wsi w średniowieczu, możemy jedynie domniemywać, jak ta historia mogła się układać. Według niektórych badaczy pierwsze ślady działalności człowieka na terenie dzisiejszego powiatu prudnickiego pochodzą z paleolitu. W latach 90-tych XX wieku przeprowadzono badania wykopaliskowe na tym obszarze. Stanowisko archeologiczne umieszczono także w Pogórzu, w okolicach miejsca, nazywanego przez mieszkańców Grodziskiem. Wówczas znaleziono tam wyroby wytwarzane ze stopu miedzi z cyną, które mogą wskazywać, że żył człowiek tu w epoce brązu. Badania archeologiczne prowadzono także w oddalonym o ok. 8 km w linii prostej Śmiczu i na ich podstawie „stwierdzono, iż w okresie dolnego paleolitu na ziemi prudnickiej znajdowały się gromady ludzkie. Przybyły one prawdopodobnie z sąsiednich Moraw”. Przypuszczalnie osiedliły się wówczas również w Pogórzu. Inne znaleziska pochodziły z wczesnego średniowiecza.

 Informacji o średniowiecznym Pogórzu jest niewiele. Istnieją jedynie przypuszczenia, że we wsi stał kamienny krzyż pokutny, przy którym podróżujący klękali i modlili się. Pierwsza pisemna wzmianka o Pogórzu pochodzi z 1383 roku, kiedy po śmierci księcia Henryka I Opolskiego podzielono księstwo niemodlińskie pomiędzy Władysława II Opolczyka, synów Bolka III i księcia żagańskiego Henryka VIII Wróbla. Wtedy to, wraz z oddalonym o 4 km od wioski majątkiem Schelitz (Chrzelice), wieś Pogorcz (tak zapisano nazwę Pogórza) dostała się księciu Władysławowi. Autorzy Słownika etymologicznego nazw geograficznych Śląska umieścili jako pierwszą nazwę miejscowości Pogors (1384 rok). Natomiast działający pod koniec XIX wieku Carl Schinke (badacz dziejów Górnego Śląska) w swoim geograficzno – historycznym podręczniku zapisał, że pierwotna nazwa zapisana w 1383 roku brzmiała: Pogorcz. Dziś już nie dowiemy się, który zapis był najwcześniejszy.

Pogórze na mapie z 1830 roku (źródło: "28' Historia Borów Niemodlińskich", Niemodlin 2013)

Dzieje nowożytne wsi możemy poniekąd poznać z urbarza z 1534 roku, w którym zapisane są obowiązki pańszczyźniane wobec właścicieli majątku (położonego o ok. 4 km od Pogórza) zamku w Chrzelicach (Schelitz). Wówczas Śląsk należał już 8 lat do Habsburgów. Ostatni książę z opolsko – raciborskiej linii Piastów, Jan Dobry, zmarł w 1532 roku i całe księstwo, które pozostawił, otrzymali Habsburgowie. Z dawnego  urbarium dowiadujemy się m. in., jakie nazwiska ówcześnie tu występowały. Były to: Gendra, Garben, Georg, Piemonczekh, Gall Thoma, Khloch, Bockh, Jann Schuba, Jusch, Khotrba, Schamu, Jysy, Thatur, Woyteckh Khönig, Pella, Sarbin vom Khopetz, Jurga, Tyralla, Piechota, Thonna, Fusch i Suchy. Dzięki dokumentowi wiemy, w jaki sposób pogórzanie regulowali wtedy podatki. I tak, większość z nich musiała oddawać florena, 24 grosze i dwie kury. Do wyjątków należeli sołtysi, np. Twalla płacił florena i 12 groszy, Gall – 2 marki, a Jusch markę. Z kolei niejaki Schuba był zobowiązany płacić 30 groszy i oddawać jedną kurę. Khotbra, Schamu, Jysy, Thatur, Khönig i Pella łożyli na rzecz majątku jeden schock (dawne 60 groszy) i dwie kury. Sarbin vom Khopetz zaś opłacał podatek jedną marką. Najwięcej oddać musiały osoby o nazwiskach Gendra i Schuba. Ten pierwszy musiał wnieść opłatę nie tylko rzeczową (tzn. 4 kury, 1 scheffel chmielu, 10 jaj na Wielkanoc), ale też miał obowiązek zasiać 2 wierteliki żyta i 2 wierteliki owsa, które miał sam odmierzyć i przywieźć do zamku. Schuba był zobowiązany zasiać 2 wierteliki owsa i wwieźć 5 fur obornika. Wszyscy pozostali winni byli przywieźć aż 10 wozów z obornikiem. Widzimy zatem, iż mieszkańcy Pogórza musieli w ten sposób odpracowywać możliwość posiadania ziemi. Oprócz tego musieli opłacać myto za jeżdżenie konno – za każdego konia 2 halerze, co w skali roku dawało sumę mniej więcej 10 florenów.

Ważnym wydarzeniem w dziejach tego obszaru jest wojna trzydziestoletnia, szczególnie lata 1641–1643, kiedy to Szwedzi pustoszyli ziemie śląskie, czeskie i morawskie. Nie poznamy szczegółów dotyczących tego, co działo się dokładnie na terenie samego Pogórza, jednakże np. Jan Chrząszcz w książce Geschichte der Stadt Zülz in Oberschlesien opisał, co działo się wtedy w Białej, czyli w dzisiejszym miasteczku gminnym Pogórza.

Ciekawym opracowaniem jest wydana w 1936 roku pozycja ks. Heinricha Bittnera o wsiach archiprezbiteriatu bialskiego w latach: 1674 i 1719. Wynika z niej, że w 1674 roku używano nazwy miejscowej Za dembina, odnoszącej się do miejsca za dębowym lasem, gdzie uprawiano zboża przeznaczone do produkcji piwa (żyto, pszenica, jęczmień, owies), z których 1/10 była oddawana na rzecz parafii. Zapis z 1719 roku jest identyczny, ale umieszczono ponadto nazwiska poszczególnych gospodarzy, którzy mieli łożyć na rzecz kościoła odpowiednie ilości żyta i owsa. Pojawiają się tu np. takie nazwiska: Sczekala, Botha, Gruchman, Cordisch, Uliczka, Turek.

 Budynek obecnej piekarni

28 lipca 1742 roku Austria i Prusy podpisały traktat, w myśl którego większość Śląska otrzymał król pruski Fryderyk II Wielki. W 1828 roku w Pogórzu powstała szkoła katolicka, w której pracowało dwóch nauczycieli. Wówczas na lekcje uczęszczało 298 uczniów, w tym dzieci z Frącek (niem. Fronzke), sąsiedniej miejscowości. W Słowniku etymologicznym czytamy, że w 1842 roku Pogórze liczyło 839 mieszkańców (w tym 10 ewangelików). Dowiadujemy się również, iż wieś była sołtystwem dziedzicznym oraz, że należała do królewskiego podleśnictwa. Wzmianki o Pogórzu pod władztwem Prusów pochodzą z 1864 roku, kiedy wieś należała nadal do majątku ziemskiego z siedzibą w zamku w Chrzelicach. Miejscowość (położona pół mili w kierunku zachodnim od Chrzelic) liczyła wtedy 15 ogrodników, 84 chałupników i  84 gospodarzy. Opodatkowane były 3267 morgi ziemi, z czego część była ziemią szóstej i siódmej klasy jakości. Inwentarz wszystkich mieszkańców wynosił 90 koni, 200 krów oraz 70 sztuk innego bydła. We wsi funkcjonowała dwuklasowa katolicka szkoła, do której uczęszczało 256 uczniów, w tym dzieci z Frącek i Brzeźnicy.

W 1890 roku w Pogórzu mieszkało 1042 katolików. Ważne informacje zanotował wspomniany wcześniej Carl Schinke. Według niego niegdyś na tym obszarze istniały stawy (nie wiemy jak duże), które zostały osuszone - ziemię przeznaczono do uprawy roli. Ponadto, w 1884 roku we wsi miał miejsce wielki pożar.

Ostatnim etapem w dziejach Pogórza są czasy współczesne, które odnoszą się do początku XX wieku: pierwszej wojny światowej, powstań śląskich (1919-1921) i plebiscytu. W wyniku plebiscytu, który miał miejsce 20 marca 1921 roku, Górny Śląsk został podzielony na dwie części: niemiecką i polską. Pogórzanie w plebiscycie poprzedzonym dwoma powstaniami śląskimi (mieszkańcy Pogórza nie wzięli w nich czynnego udziału, bowiem przebiegały one najpierw w powiatach kozielskim, opolskim, pszczyńskim i rybnickim, a „drugie powstanie (…) objęło większą część okręgu przemysłowego oraz powiaty: lubliniecki, pszczyński, raciborski i rybnicki”) opowiedzieli się za Niemcami. Uprawnionych do głosowania było w sumie 1052 osoby (w tym: 660 urodzonych i zamieszkałych wówczas w Pogórzu, 347 tam urodzonych, ale mieszkających gdzie indziej i 45 mieszkańców, którzy nie urodzili się w Pogórzu), jednakże wyboru dokonało 1038 ludzi. Tylko 61 osób oddało głos za Polską, natomiast za Niemcami – 976. Wynik w Prudnickiem rysował się podobnie, bowiem aż 88 % wyborców głosowało za Niemcami. Na podstawie plebiscytu m. in. Pogórze pozostało w granicach Rzeszy. Po dojściu Hitlera do władzy rozpoczęła się„akcja walki z polskim i słowiańskim nazewnictwem”. W latach 1933-1937 „zmieniono (zgermanizowano) ok. 1280 nazw miejscowości i nadano ponad 600 nowych nazw różnym obiektom geograficznym (rzekom, lasom, wzgórzom itp.)”. W 1936 roku administracyjnej przemianie uległa również nazwa Pogórze na Brandewalde.

Przed zakończeniem II wojny światowej i powrotem ziemi prudnickiej do Polski rozegrały się tu walki, toczone pomiędzy Armią Radziecką a wojskami III Rzeszy. W dniach 17-20 marca 1945 roku miały miejsce zacięte boje, co świadczy o dużym znaczeniu strategicznym tego obszaru dla działań wojennych. Poszczególne miejscowości w Prudnickiem zostały przygotowane przez hitlerowców do obrony przed wojskami radzieckimi. Pogórze, jak i inne pobliskie wsie, zostało otoczone rowami. Jednocześnie Rada Wojenna 1 Frontu Ukraińskiego wydała rozkaz natarcia na Wehrmacht m. in. w okolicach rubieży Pogórze–Biała–Prudnik. W Prudniku, „który był ważnym węzłem oporu w niemieckim systemie obronnym na Śląsku Opolskim” walki rozpoczęły się 18 marca. Nazajutrz miasto było wolne – niemiecka armia wycofała się. Od 1945 roku Pogórze (a nie, jak w latach wcześniejszych – Brandewalde) znalazło się w granicach Polski, na tzw. Ziemiach Odzyskanych, w powiecie prudnickim województwa śląskiego (nieoficjalnie: śląsko–dąbrowskiego), w gminie Łącznik. Pięć lat później powiat prudnicki przynależał już do województwa opolskiego. W 1954 roku Pogórze weszło w skład gminy Biała. W 1973 roku siedziba gminy wróciła do Łącznika, ale tylko na dwa lata. Od tego czasu Pogórze niezmiennie leży w granicach gminy Biała województwa opolskiego. W gminie 6 marca 2006 roku wprowadzono język niemiecki jako język pomocniczy, a od 24 listopada 2008 roku obowiązuje tu także, dla niektórych miejscowości niemieckie nazewnictwo. W październiku 2009 roku w Pogórzu stanęły tablice z dwiema nazwami: Pogórze i Pogosch.
Współcześnie wieś liczy 750 mieszkańców, jej powierzchnia wynosi 1115, 72 ha.